Zgodnie z ustawą o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (zwanej potocznie specustawą drogową), wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej niesie za sobą znaczące konsekwencje dla właścicieli gruntów, na których mają powstać drogi publiczne. Z chwilą, gdy decyzja ta staje się ostateczna, właściciele tracą swoje prawo do nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.
Co właściciele otrzymują w zamian za utracone nieruchomości?
Zgodnie z ustawą, wywłaszczonym właścicielom, użytkownikom wieczystym i osobom, którym przysługiwało ograniczone prawo rzeczowe do tych nieruchomości, należy się odszkodowanie. Jest ono wypłacane na podstawie odrębnej decyzji wydawanej w ciągu 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji (tzw. decyzja drogowa) stała się ostateczna. Wysokość odszkodowania jest ustalana według stanu wywłaszczonej nieruchomości ustalonej na dzień wydania tej decyzji oraz według wartości, jaką ta nieruchomość przedstawia w dniu ustalenia odszkodowania. W praktyce ustalanie wysokości odszkodowania nie jest tak oczywiste, a faktyczna ich wypłata wywłaszczonym właścicielom jest dokonywana znacznie później, niż przewidują to przepisy prawa.
W praktyce postępowań wywłaszczeniowych decyzja o ustaleniu odszkodowania bardzo rzadko wydawana jest w ustawowym, 14-dniowym terminie. Jest to spowodowane między innymi tym, iż koniecznym do ustalenia wysokości odszkodowania jest sporządzenie operatu szacunkowego przez rzeczoznawcę majątkowego. Samo jego wykonanie zajmuje co najmniej kilka tygodni. Urzędnicy nie są więc w stanie wydać stosownych decyzji w ustawowym terminie. W takiej sytuacji poszkodowanymi są byli właściciele gruntów, którzy utraciwszy swoją własność nie otrzymują należnych im pieniędzy. Co więcej, w wielu przypadkach sporządzone wyceny są wykonane z naruszeniem przepisów prawa bądź wskazują zaniżone wartości wywłaszczonych nieruchomości. Ich zaskarżanie dodatkowo przedłuża procedurę wydawania decyzji o odszkodowaniu i opóźnia faktyczną wypłatę pieniędzy.
Jak odzyskać należne odszkodowania?
Właściciele pozbawieni swoich gruntów nie są jednak bezsilni wobec opieszałości i zaniedbań organów administracji publicznej, w szczególności gdy z tego powodu ponieśli szkodę. W określonych przypadkach Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za niewłaściwe wykonywanie władzy publicznej również na podstawie przepisów prawa cywilnego.